Muzeum Górnictwa Rud Żelaza w Częstochowie

Wystawę stałą „Dzieje Górnictwa Rud Żelaza”, zrealizowano w podziemnych korytarzach wydrążonych w latach 1974–1976 pomiędzy Pawilonami Wystawienniczymi Muzeum Częstochowskiego w Parku im. Stanisława Staszica. Stanowi ona w całości model najbardziej charakterystycznych dla kopalnictwa rud żelaza wyrobisk podziemnych w skali naturalnej.

 

 

 

 

zwiedzanie odbywa się co pół godziny od godziny:
wtorek, czwartek, piątek – 9.00
środa, sobota, niedziela – 11.00
ostatnia grupa wchodzi pół godziny przed zamknięciem obiektu, czyli do godziny:
wtorek, czwartek, piątek – 15.00,
środa – 17.00, sobota, niedziela – 16.30

OBIEKT ZNAJDUJE SIĘ NA SZLAKU ZABYTKÓW TECHNIKI

[youtube_sc url=”http://youtu.be/sTgpWJPz2UE” width=”690″ height=”500″]

[youtube_sc url=”http://youtu.be/8qQ_HWPj1ko” width=”690″ height=”500″]

Zarys historii górnictwa rud żelaza w regionie częstochowskim

Złoża rudy żelaza na Częstochowskim Obszarze Rudonośnym występują wzdłuż zachodniego stoku pasma Jury. Ciągną się one od Zawiercia aż po Wieluń. Obszar ten obejmuje powierzchnię około 800 km².Od zachodu warstwy rudonośne wynurzają się bezpośrednio na powierzchnię, a w stronę wschodu zanurzają się pod utwory wapienne. Głównym i podstawowym sposobem wykorzystywania rud było wytapianie z nich żelaza.

W połowie XIV wieku tereny położone nad górną Wartą stały się regionem o wysokim nasileniu osadnictwa. Miało na to wpływ nie tylko zjednoczenie państwa polskiego, ale również stabilizacja stosunków politycznych na pograniczu Małopolski oraz ziemi wieluńskiej ze Śląskiem. Częstochowa i okolice w 1370 roku stały się lennem księcia opolskiego Władysława. On to 3 maja 1377 roku nadał braciom Jaśkowi i Niczkowi kuźnicę żelaza koło Częstochowy-Sabinowa. Rozwój hutnictwa żelaza w częstochowskim zagłębiu rudonośnym związany był ze średniowiecznymi kuźnicami dymarskimi, budowanymi nad rzekami celem wykorzystania energii wodnej do napędu miechów i młotów kuźniczych. W drugiej połowie XV wieku w częstochowskim zagłębiu rudonośnym było czynnych 29 kuźnic dymarskich z produkcją roczną około 520–780 ton wyrobów kuźniczych. Pierwszy zakład wielkopiecowy powstał w częstochowskim zagłębiu z inicjatywy starosty krzepickiego i marszałka Mikołaja Wolskiego. W latach 1610–1615 wybudowano w Pankach dwa wielkie piece typu włoskiego oraz piec fryszerski. Począwszy od pierwszego rozbioru Polski dokonanego w 1772 roku po odzyskanie niepodległości przez Polskę w 1918 roku, trzej agresorzy: Rosja, Prusy i Austria prowadzili całkowicie rabunkową eksploatację zakładów i złóż rudy żelaznej. Wzrost wydobycia rudy w regionie częstochowskim widoczny jest dopiero na przełomie XIX i XX wieku i wiąże się ściśle z osobą Bernarda Hantkego, który w roku 1882 założył „Towarzystwo B. Hantke” w Warszawie. W roku 1897, równolegle z budową huty „Częstochowa” przystąpiono do wykupywania i wydzierżawiania pól oraz intensywnych prac poszukiwawczych. Okazało się, że w okolicach Częstochowy występowały najbogatsze złoża rudy żelaza w ówczesnym Królestwie Polskim będącym pod protektoratem Rosji.

Odzyskanie niepodległości przez Polskę po I wojnie światowej dało co prawda początek nowej jakości, jednak straty wyrządzone przez wojnę, bezpośrednio czy pośrednio, były tak znaczne, że powrót do rozwoju przedwojennego był poważnie utrudniony. Jednak przez cały okres międzywojennego dwudziestolecia na Częstochowskim Obszarze Rudonośnym wydobyto 80% ogółu rud żelaza wyeksploatowanego w Polsce. Wybuch II wojny światowej w 1939 roku zaprzepaścił jednak wszystkie nadzieje związane z tą dziedziną gospodarki.

Po II wojnie światowej, dopiero w 1951 roku zaszły na powierzchni i w podziemiach kopalń zasadnicze zmiany, które przyczyniły się do wydajniejszej, bezpieczniejszej i lżejszej pracy. Powstało przedsiębiorstwo „Geologiczno-Wiertnicze” zajmujące się pracami związanymi z poszukiwaniem i badaniem rud żelaza. „Biuro Projektów” zajmowało się zagadnieniami technicznymi i opracowywało modele kopalń. Przedsiębiorstwo „Budowa Kopalń” wykonywało roboty montażowe i budowlane, takie jak: zgłębianie szybów w obudowie murowanej lub betonowej, budowanie dużych komór pomp, składów na materiały wybuchowe, zajezdni, hali kompresorów, budynku maszyn wyciągowych, nadszybi, wież wyciągowych, warsztatów, magazynów oraz obiektów socjalnych, jak: łaźni, szatni itp. Rozwój górnictwa rud żelaza w dużym stopniu był uzasadniony od postępu technicznego, tak przy eksploatacji kopalń, jak również w zakresie przeróbki i wzbogacenia rud. W latach powojennych wybudowanych zostało 20 nowoczesnych kopalń i pięć zakładów przeróbczych rud żelaza, w których roczne wydobycie dochodziło do 200–250 tys. ton rudy. Chociaż w kopalnictwie rud żelaza wystąpiły tak wielkie osiągnięcia, to w roku 1966 nieprzemyślane decyzje skazują ten przemysł na likwidację. Kolejno zamyka się poszczególne kopalnie, aż do ostatniej „Wręczycy”, zatopionej w pierwszej połowie 1982 roku.

Tekst opracowany przez Łukasza Pabicha z Działu Historii.